Του Άη Γιαννιού του Νηστικάρη...

Λαϊκές δοξασίες…αναρίθμητες συνήθειες γεννεών και γεννεών…όλες αφιερωμένες στον Αη Γιάννη τον Πρόδρομο που αυτήν την ημέρα λέγεται και Νηστευτής…και Νηστικάρης…και Θερμαστής και Ριγολόγος και Κρυαδίτης…Η λαϊκή παράδοση, γραφική για τους σύγχρονους πανεπιστήμονες ορθολογιστές…δεν επιβάλλει...,όπως συνηθίζεται να λέγεται ..απλά τιμά, σέβεται και αγαπά όλους τους Αγίους, κάποιους δε ιδιαίτερα ….Η τελευταία μεγάλη γιορτή του εκκλησιαστικού έτους ,αφιερωμένη στον σεβασμιώτερο όλων των προφητών, στον αρχηγό του αγγελικού τάγματος και όλης της μοναχικής πολιτείας ,αυτόν για τον οποίο ο Χριστός μας ,είπε :ευτυχισμένη η μάνα που γέννησε τέτοιο παιδί …Έστω και νοερά αυτήν την ημέρα γονατίζω και προσκυνώ το χώμα ποτισμένο με το αίμα από τον αποκεφαλισμό του αγγελόμορφου Αγίου, αληθινά ανεκτίμητος θυσαυρός, φυλαγμένος στο Μοναστήρι Του στις Σέρρες…αλλά και όπου αλλού μας οδηγήσουν τα ευλογημένα έθιμα του λαού μας έτσι όπως αποτυπώνονται στην γραφή του εξαιρετικού Γ.Α.Μέγα.

Η σχετική με τον αποκεφαλισμό του Προδρόμου διήγηση της Αγίας Γραφής, έτσι όπως αποτυπώθηκε στις εκκλησιαστικές εικόνες, συγκίνησε βαθύτατα την ψυχή του λαού. Κι η λαϊκή φαντασία που δε γνωρίζει όρια, βλέπει το κεφάλι του Προδρόμου να αναπηδά μέσα στο δίσκο του ηλίου, όταν αυτός ανατέλλει στις 29 Αυγούστου. Όσοι το πιστεύουν αυτό στην Κύπρο (ίσως και αλλού), σηκώνονται πολύ πρωί για να δουν το θέαμα. Το ανοσιούργημα όμως της Ηρωδιάδας έγινε κατά τη λαϊκή πίστη αιτία μεγάλου κακού για την ανθρωπότητα. Οι κακοήθεις πυρετοί που μαστίζουν, κυρίως τον Αύγουστο, τον τόπο μας με τα τρομερά τους ρίγη και τους μεγάλους παροξυσμούς, οφείλονται στην ταραχή που αισθάνθηκε το κεφάλι του καρατομημένου Αγίου. Την αντίληψη αυτή εκφράζουν τα λόγια κάποιου λήμνιου χωρικού:

"Από τότε που αποκεφάλισαν τον Αγιογιάνν' , από τότε έπεσεν η θέρμη στον κόσμο' ταραχκίν του κιφάλ' τ' κι έπισι ταραχή, συνερίγ', παραξ'σμός. Γι'αυτό τ'Αγιογιάνν' τ' Παραξ'σμου είναι για τς θέρμες. Κείνος που θερμαίνεται πάει στον Αγιογιάνν' λάδ', κερί, λίβανο και θυμιάζ'. (Σβέρδια)"

Γι'αυτό κι ο Άγιος αποκαλείται Θερολόγος ή Ριγολόγος, Παροξυσμός ή Κρυαδίτης, και η μνήμη του τιμάται με απόλυτη νηστεία' και έτσι λέγεται και νηστευτής (στην Κορώνη) ή νηστικός (στη Λέσβο). Η νηστεία του συνοδεύεται απ'τηνη απαγόρευση όλων όσα μοιάζουν με το αίμα που έτρεξε από το κεφάλι του. Να οι σχετικές δεισιδαιμονίες, διατυπωμένες από τους ίδιους τους χωρικούς.

"Δεν τρώγουμε μαύρο σταφύλι, μαύρο σύκο, ό,τι μαύρο φρούτο είναι, γιατί το αίμα του Αγίου τα έβαψε. Δεν τρώγουμε ούτε καρύδι, γιατί του έκοψαν το καρύδι όταν τον αποκεφάλισαν. Δεν πιάνουμε μαχαίρι κείνη τη μέρα και το ψωμί το κόβουμε με τα χέρια. (Κίος)"

"Δεν κόβουμε καρπούζι με το μαχαίρι στο πάνω μέρος, να μη ξεκεφαλίζουμ' έτσι τον άι-Γιάννη. Κείν' τη μέρα τίποτα δεν τρώνε' είναι νηστησμάρχης άγιος. (Τελώνια Λέσβου)"

Για εξιλασμό, όσοι πάσχουν από πυρετούς, "τάζουν" στον Άγιο λάδι, λιβάνι, κερί ή πετεινό και κατσίκι, που θυσιάζουν στη γιορτή του. Δεν παραλείπουν και πράξεις που εξασφαλίζουν τη μεταβίβαση της ασθένειας σε δέντρα και άλλα αντικείμενα. Π.χ. στο Αδραμύττι:

"Τον Άι-Γιάννη τον αποκεφαλιστή τον έκαναν τάμα, άλλος πετεινάρ', άλλος κατσικάκ' για τον πυρετό. Πήγαινε μια οικογένεια κι έσφαζε' παίρναν το κεφάλι του πετεινού και το κρεμάγανε σε μια συκιά και τ'αφήνανε κει. Ή κόφτανε μια τρίχα πε τα μαλλιά τς, μια λουρίδα πε το φουστάνι τς και τ'αφήνανε πάνω στο δέντρο, ότ' νά 'τανε' καλύτερα νά 'ναι αλυγαριά. Και το τάμα πού'κανεν ο νοικοκύρ'ς στον Άι-Γιάννη (το πετεινάρ' ή το κατσίκ') δεν τό'τρωγεν ο ίδιος. Άλλοι το τρώγαν ' τ'άφηνεν εκεί κι όποιος τό'βρισκε τό'τρωγε. Ψυχικό ήτανε."

Στην Κορώνη, "την ημέρα που γιορτάζει η χάρη του, όποιος θέλει μετράει μια κλωνιά με τον άγιο Γιάννη, όσο δηλαδή είναι το εικόνισμα του τέμπλου, και τη ζώνει στη μέση του. Κοιμάται με δαύτηνε δυο τρεις βραδιές κι ύστερα τήνε χύνει κερί και την ανάβει στη χάρη του και καίγονται ούλες οι αρρώστιες."

Σε πολλές περιοχές έχουν καθιερωθεί για την υγεία του κοινού πανηγύρια, λιτανείες και παρακλήσεις σε ξωκλήσια ή αγιάσματα που αποβλέπουν στη μνήμη του αποκεφαλισμού του Προδρόμου. Και στον ίδιο σκοπό αποβλέπουν και οι φωτιές που ανάβονται σε μερικούς τόπους, όπως στην Απολλωνιάδα της Προύσας ' "πετιούνταν απάνω απ'τις φωτιές και λέγανε: αφήνουμε τον κακό καιρό και πάμε στον καλόν καιρό. Ανάβανε και σκόρδα και βάζαν στα χέρια τους, για να μη βγάζουν παρανυχίδες".

(Γ.Α.Μέγας, "Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας" εκδ. Οδυσσέας.)